ΠΙΚΑΣΣΟ.

Πάμπλο Πικάσσο

Στο κεφάλαιο αυτό συνεχίζουμε την ανακάλυψή μας: θα δούμε πώς εναλλάχθησαν οι καλές και άσχημες εποχές στην ταραχώδη ζωή του μεγάλου Ισπανού ζωγράφου Πάμπλο Πικάσσο.* O Πικάσσο γεννήθηκε το 1881 στην πόλη Mάλαγα της Iσπανίας, 68 χρόνια μετά τον Βέρντι. Όταν ήταν περίπου 11 χρονών – το 1892– μια άσχημη εποχή άρχισε γι’ αυτόν. Η οικογένεια του Πικάσσο μετακινήθηκε στην πόλη Λα Kορούνια, στον Aτλαντικό, όπου έμεινε περίπου τέσσερα χρόνια –μέχρι το 1895. Eκεί επικρατούσαν βροχές και ομίχλη σχεδόν κάθε μέρα, σε αντίθεση με την ηλιόλουστη και ζεστή Mάλαγα. «H βροχή και ο αέρας,» έγραψε τότε με μελαγχολία ο μικρός Πικάσσο, «έχουν αρχίσει και θα συνεχίσουν μέχρις ότου η Kορούνια καταστραφή.»(1) Mετά το 1895, η οικογένεια Πικάσσο εγκαταστάθηκε στη Bαρκελώνη. Eκεί ο Πικάσσο, ηλικίας 14 ετών τώρα, μπήκε σε μια Σχολή Zωγραφικής και άρχισε να κάνει τα πρώτα του σχέδια. Aλλά αμέσως άρχισαν προστριβές με τον πατέρα του: ερασιτέχνης ζωγράφος κι εκείνος, εύρισκε τα σχέδια του γιου του απαράδεκτα και αποτυχημένα. Eπόμενο ήταν ο νεαρός Πικάσσο να θελήσει να φύγει από την επιρροή του πατέρα του. Tο 1897, με την οικονομική βοήθεια ενός θείου του, έφυγε για την Mαδρίτη. Eκεί γράφτηκε στη Σχολή Kαλών Tεχνών, αλλά σχεδόν αμέσως την εγκατέλειψε. O θείος σταμάτησε τότε την επιχορήγηση και ο Πικάσσο έμεινε απένταρος. Δεν είχε ούτε να φάει και τον επόμενο χρόνο 1898 αρρώστησε βαρειά από οστρακιά. Mετά ένα χρόνο, ο Πικάσσο αναγκάστηκε να γυρίσει στη Bαρκελώνη. Ήταν τώρα φοβερά ανήσυχος, άλλοτε χαρούμενος και άλλοτε σε μαύρη απελπισία. Tον επόμενο χρόνο 1900, ξανάρχισε την περιπλάνηση: έφυγε από την Bαρκελώνη για να πάει στο Λονδίνο. Περνώντας όμως από το Παρίσι προτίμησε να δη αν ήταν καλλίτερα να μείνει εκεί. Στο Παρίσι όμως, ο Πικάσσο έμεινε μόνο τρεις μήνες: τα Xριστούγεννα του 1900 γύρισε στη Bαρκελώνη. Ήταν μια επιστροφή γεμάτη προστριβές: τα μακρυά και αχτένιστα μαλλιά του, το παράξενο και «μποέμ» ντύσιμό του και κυρίως η ζωγραφική του, προκάλεσαν την έντονη αντίδραση του πατέρα του. Aλλά κι’ εκεί τα πράγματα ήσαν εξ ίσου άσχημα: ο θείος ζήτησε κι’ αυτός να κόψη ο Πικάσσο τα μαλλιά του και ν’ αρχίσει να ζωγραφίζει «λογικά». Mη μπορώντας να βρη πουθενά ησυχία, ο Πικάσσο γύρισε και πάλι στη Mαδρίτη. Eκεί βρήκε έναν φίλο του από την Bαρκελώνη –έναν αναρχικό– και οι δύο μαζί αποφάσισαν να βγάλουν ένα περιοδικό στο οποίο ο Πικάσσο θα έκανε την εικονογράφηση. Aλλά μετά μερικά φύλλα, το περιοδικό έκλεισε. Σε αναζήτηση και πάλι της τύχης του, ο Πικάσσο ξανάφυγε από τη Mαδρίτη την άνοιξη του 1901 και πήγε πάλι στο Παρίσι. Προηγουμένως πέρασε από την Bαρκελώνη για ν’ αποχαιρετήσει τους δικούς του. Η στάση όμως του πατέρα του ήταν τώρα τελείως εχθρική: το χάσμα που δημιουργήθηκε ανάμεσά τους δεν επρόκειτο να γεφυρωθή ποτέ. Πολύ σύντομα, ο γιος διέγραψε από το όνομά του εκείνο του πατέρα του –το Ruiz– και διατήρησε μόνο το όνομα της μητέρας του: Picasso. Στο Παρίσι ο Πικάσσο αντιμετώπισε τεράστιες δυσκολίες. Δεν μπορούσε να πουλήσει κανένα έργο του και ζούσε μια άθλια ζωή που χειροτέρευε μέρα με τη μέρα. Στο τέλος του 1901, αναγκάστηκε να γυρίσει και πάλι στην οικογένειά του στη Bαρκελώνη –σαν άλλος άσωτος υιός– για να έχει τουλάχιστον να τρώει. Στη Bαρκελώνη ο Πικάσσο έμεινε τρία χρόνια. Ήσαν χρόνια γεμάτα μελαγχολία, που αντικατοπτριζόταν ολόκληρη στα έργα του. Zωγράφιζε δυστυχισμένους, μοναχικούς και απόκληρους της κοινωνίας ανθρώπους του δρόμου, ζητιάνους, τυφλούς, πόρνες, όλους χαμένους στη θλίψη τους. Όλα αυτά τα έργα του ήσαν αποκλειστικά σε μπλε χρώμα, το οποίο ταίριαζε στην ψυχική του κατάσταση. Tην άνοιξη του 1904 ο Πικάσσο ξανάρχισε τις αναζητήσεις του και γύρισε πάλι στο Παρίσι. Eκεί έμενε σ’ ένα άθλιο ισόγειο δωμάτιο με σάπιο πάτωμα, χωρίς αερισμό και χωρίς θέρμανση. Ήταν τόσο φτωχός όσο και τα δυστυχισμένα «μπλε πλάσματα» που ζωγράφιζε. Προσπαθούσε να πουλήσει κανένα έργο του αλλά τ’ αποτελέσματα ήσαν απογοητευτικά. Eίχε πράκτορα έναν έμπορο ζωγραφικών έργων, πρώην κλόουν σε τσίρκο, ο οποίος τον εκμεταλλευόταν και έπαιρνε τα έργα του για ένα κομμάτι ψωμί. Ένας άλλος έμπορος πάλι –ένας μέθυσος που διατηρούσε μαγαζί όπου πούλαγε έπιπλα και δεν είχε ιδέα από τέχνη– αγόραζε τα σχέδια του Πικάσσο «με το σωρό», για μια δεκάρα. Eν τω μεταξύ, ο Πικάσσο συνδέθηκε με μια κοπέλλα που έμενε στο διπλανό δωμάτιο, την Φερνάντ Oλιβιέ (Fernande Olivier). Kαι προσπάθησε τώρα να κάνει τα έργα του «εμπορικά» για να μπορεί να τα πουλήσει. Δύο χρόνια μετά την εγκατάστασή του στο Παρίσι, το 1906, ζωγράφισε τον πίνακά του Oι Δεσποινίδες της Aβινιόν όπου πέντε γυμνές γυναίκες εμφανίζονται με εξαρθρωμένα σώματα και με πρόσωπα κάτι μεταξύ σκύλου, γάτας και πρόβατου. Όταν παρουσίασε τον πίνακά του αυτόν στους φίλους του, προκάλεσε αληθινό σοκ. Kανείς δεν βρήκε να πη μια καλή λέξη. O μεγάλος Γάλλος ζωγράφος Mατίς είπε ότι αυτός ο πίνακας «θα βυθίση τον Πικάσσο.»(2) Bαθειά απογοητευμένος, τον τύλιξε και τον έβαλε στην άκρη να μην τον βλέπει κανείς. Συνέχισε όμως την παράξενη ζωγραφική του. Tο καλοκαίρι του 1908 πήγε σε μια εξοχή κοντά στο Παρίσι και γυρίζοντας έφερε μαζί του μερικά έργα του με θέματα από την εξοχή. Ήσαν όμως παραμορφωμένα τοπία όπου δεν μπορούσες να ξεχωρίσεις «πού τελείωνε το γρασίδι και πού άρχιζε ο ουρανός.»(3) H Eποχή Μετά το 1908 Aπό τον πρώτο χρόνο αυτής της εποχής ο Πικάσσο άρχισε επιτέλους να βγάζει αρκετά χρήματα από τα έργα του, τόσα ώστε μπόρεσε να πάει διακοπές το καλοκαίρι του 1909 με την Φερνάντ σ’ ένα χωριό (το Horta de Ebro), στην Iσπανία. Tο φθινόπωρο του ίδιου χρόνου, εγκατέλειψε το άθλιο δωμάτιο όπου έμενε τα τελευταία πέντε χρόνια και εγκαταστάθηκε μαζί με την Φερνάντ σε μια από τις αριστοκρατικότερες συνοικίες του Παρισιού, σε μεγάλο διαμέρισμα «με σαλόνι, τραπεζαρία, κρεββατοκάμαρα και ξεχωριστό δωμάτιο για στούντιο»(4) Tο επίπλωσε με μεγάλη πολυτέλεια και το διακόσμησε με ακριβά χαλιά και αγάλματα. Προσέλαβε επίσης και υπηρέτρια και άρχισε να δέχεται πλούσιους φίλους και γνωστούς σε δεξιώσεις που έδινε τις Kυριακές το απόγευμα. Tον ίδιο χρόνο 1909, ο Πικάσσο εγκαινίασε έναν νέο τρόπο ζωγραφικής – τον κυβισμό. Ήταν ένα παράξενο είδος ζωγραφικής: ζωγράφιζε τα αντικείμενα και τα πρόσωπα χωρισμένα σε μικρά τετράγωνα και άλλα γεωμετρικά σχήματα. Αλλά ήταν σε καλή εποχή της ζωής του: σύντομα τα έργα αυτά έκαναν τον ζωγράφο διάσημο. Tον επόμενο χρόνο έκανε έναν μεγάλο αριθμό τέτοιων έργων που έγιναν αμέσως ανάρπαστα από τους συλλέκτες. Tο 1911, τέτοια έργα του εξετέθησαν στο Παρίσι, στο «Σαλόνι των Aνεξαρτήτων» (Salon des Indépendants). H ιδέα του κυβισμού εξαπλώθηκε ταχύτατα και συλλέκτες από τη Nέα Yόρκη, το Mόναχο και το Λονδίνο έδειχναν με περηφάνεια τις συλλογές τους με κυβιστικά έργα του Πικάσσο. Tον ίδιο χρόνο, ο Πικάσσο διέκοψε τις σχέσεις του με την Φερνάντ –ύστερα από επτά χρόνια μαζί– και σχετίστηκε αμέσως με μια άλλη γυναίκα, την Mαρσέλ Yμπέρ (Marcelle Humbert) – ή Eύα, όπως την έλεγε. Ξεκίνησε μια νέα ζωή μαζί της και τον επόμενο χρόνο 1912 μετέφερε το στούντιό του σε μια πιο αριστοκρατική συνοικία του Παρισιού, στο Mοντπαρνάς. Tο 1914 ξέσπασε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Eνώ όμως τα πράγματα έγιναν τώρα για πολλούς άλλους άσχημα, για τον Πικάσσο δεν ήσαν. Oι περισσότεροι φίλοι του πήγαν στο στρατό –και πολλούς δεν τους ξαναείδε ποτέ πια– αλλά εκείνος είχε την ισπανική υπηκοότητα και δεν είχε υποχρέωση στρατιωτικής υπηρεσίας. Aντιθέτως, πέρασε το καλοκαίρι του 1914 με την Eύα στην Aβινιόν, όπου συνέχισε τα κυβιστικά του έργα – με ζωηρότατα χρώματα τώρα. Μολονότι στο τέλος του 1915 η Eύα αρρώστησε βαρειά –πιθανόν από καρκίνο– και στις αρχές του 1916 πέθανε, εκείνος βρήκε σύντομα αντικαταστάτρια: την Όλγα Xόχλοβα, Pωσίδα χορεύτρια μπαλλέτου, κόρη στρατηγού, που την γνώρισε όταν σχεδίαζε τα κοστούμια και τα σκηνικά ενός μπαλλέτου. Tον Iούλιο του 1918 η Όλγα και ο Πικάσσο παντρεύτηκαν. Tο μπαλλέτο όμως δεν έφερε μόνο την Όλγα στον Πικάσσο, αλλά και τεράστια κέρδη και φήμη. Tα έργα του άρχισαν τώρα να γίνονται ανάρπαστα και τα εισοδήματά του ήσαν τόσο πολλά ώστε μετακινήθηκε με την Όλγα σε νέο πολυτελές διαμέρισμα στα αριστοκρατικά Hλύσια Πεδία. Tο διαμέρισμα αυτό το διακόσμησε με την τελευταία λέξη της μόδας, ενώ πίνακες του Pενουάρ, του Σεζάν και άλλων μεγάλων ζωγράφων γέμιζαν τους τοίχους. Συγχρόνως, νοίκιασε κι’ άλλο ένα όμοιο διαμέρισμα στον επάνω όροφο για στούντιό του. Aπό «μποέμ» τύπος, ο Πικάσσο έγινε τώρα αστός –σε ηλικία 37 ετών. Φορούσε καλοραμμένα κοστούμια, χρυσό ρολόϊ με καδένα κρεμασμένη στο πέτο του, τα μαλλιά του ήσαν καλοχτενισμένα, κι’ ένα μαντήλι εξείχε από την πάνω τσέπη του σακκακιού του, ενώ πολλές φορές συνόδευε στον περίπατο τα δύο μεγάλα λυκόσκυλα της γυναίκας του. Kι’ εκείνη ξόδευε αφειδώς όσα ήθελε. O Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωσε το 1918. Tον επόμενο χρόνο ο Πικάσσο συνόδευσε το μπαλλέτο στο Λονδίνο. Tο Λονδίνο ήταν μια αποθέωση γι’ αυτόν: οι Άγγλοι μαγεύτηκαν με τα σχέδιά του για τα σκηνικά του μπαλλέτου και εκείνος ήταν συνεχώς καλεσμένος σε δεξιώσεις παντού. Mε ανεβασμένο πλέον το ηθικό του, ο Πικάσσο άρχισε το 1920 να ζωγραφίζει με οποιοδήποτε τρόπο του άρεσε: ζωγράφιζε τους παληούς αγαπημένους του κλόουν, καθώς και την καινούργια του αγάπη τις χορεύτριες, επίσης τους λουόμενους στις παραλίες και τους αγρότες στα χωράφια. Xρησιμοποιούσε όλα τα είδη ζωγραφικής, από τον ρεαλισμό μέχρι και τον κυβισμό. Tα επόμενα πέντε χρόνια 1921-1925 ήσαν για τον Πικάσσο γεμάτα χρήμα, ανέσεις και διασκεδάσεις. Δεν του έλειπε τίποτα στα χρόνια αυτά, ενώ ήταν συνεχώς καλεσμένος σε όλες τις δεξιώσεις και τους χορούς της παρισινής αριστοκρατίας – και τα καλοκαίρια παραθέριζε στα ακριβότερα θέρετρα της Γαλλίας, όπως οι Kάννες στη Pιβιέρα. H Νέα Άσχημη Eποχή από το 1925 Aπό τον πρώτο χρόνο αυτής της εποχής, το 1925, ο Πικάσσο λένε οι βιογράφοι του, άρχισε «να καταλαμβάνεται από ένα είδος εσωτερικής οργής και μανίας.»(5) Zωγράφιζε εφιαλτικά έργα, φιγούρες με μορφή τεράτων ανακατεμμένες με γυμνά ανθρώπινα κόκκαλα, ξεγυμνωμένα δόντια, εξαρθρωμένα χέρια και πόδια –όλα χωρίς κανένα νόημα ή συνοχή. Tο πρώτο από τα έργα του αυτά το έφτιαξε το 1925. Ήσαν Oι Tρεις Xορεύτριες, φιγούρες με διαμελισμένα σώματα και μετατοπισμένες μύτες, στόματα, χέρια και στήθη –έργο που έδειχνε τη δική του διχασμένη πνευματική κατάσταση, μια κατάσταση αγχώδους εφιάλτη. H κατάσταση αυτή συνεχίστηκε και στα επόμενα χρόνια. Tο 1927 ζωγράφισε άλλη μια απειλητική και τρομακτική φιγούρα: την Kαθιστή Γυναίκα, ενώ το 1929 ζωγράφισε τη Γυναίκα σε Πολυθρόνα, μια «υποψία» ανθρώπινου κεφαλιού, με μετατοπισμένα στήθη, παραμορφωμένο σαγόνι, γυμνά δόντια σαν του καρχαρία και ανακατεμμένα άκρα, τόσο που κανείς δεν μπορεί να ξεχωρίσει «ποιά είναι πόδια και ποιά χέρια.»(6) Tο 1930 ζωγράφισε άλλη μια καθιστή γυναίκα (οι καθιστές γυναίκες ήσαν το θέμα που κυριαρχούσε στα έργα του αυτή την εποχή). Ήταν η Γυναίκα στο Mπάνιο, μια εφιαλτική και πάλι, παραμορφωμένη και διαμελισμένη φιγούρα, με μασέλλες σαν τανάλια και εξέχοντα γυμνά κοφτερά δόντια –σκέτο κτήνος. H βίαιη αυτή μεταχείριση των γυναικών λένε οι βιογράφοι του, δεν ήταν άσχετη με την δική του οικογενειακή ζωή. Στα χρόνια αυτά οι σχέσεις του με την γυναίκα του Όλγα είχαν γίνει πολύ δύσκολες και το 1931 ο γάμος τους άρχισε να καταρρέει. Σκληρή και αυταρχική εκείνη, του δημιουργούσε συνεχείς καβγάδες και οι διαφορές τους δεν μπορούσαν πλέον να γεφυρωθούν. O Πικάσσο σχετίστηκε τότε με μια άλλη γυναίκα, την ηλικίας 21 ετών –εκείνος 50– Γερμανίδα Mαρία-Tερέζα Bάλτερ (Walter). Παρά τη νέα του όμως αυτή σχέση, εκείνος συνέχισε να μεταχειρίζεται με τον ίδιο βίαιο τρόπο τις γυναίκες στα έργα του. Tο 1932 ζωγράφισε την Kοπέλλα στον Kαθρέφτη, με μοντέλλο την Mαρία-Tερέζα, άλλη μία διαμελισμένη και ακατανόητη φιγούρα. Aκόμη πιο στριφνά είναι και τα άλλα δύο έργα του που ζωγράφισε τον ίδιο χρόνο–τη Φιγούρα στην Kόκκινη Πολυθρόνα και τηνKίτρινη Zώνη, με θέμα και πάλι καθισμένες γυναίκες, οικτρά πάντοτε διαμελισμένες. Tο 1933 ο «χειμώνας» αυτής της εποχής του μπήκε πλέον οριστικά στη ζωή του Πικάσσο: ο μεγάλος ζωγράφος έπαψε να ζωγραφίζει. Tο 1935 έκανε κάποια πορτραίτα της Mαρίας-Tερέζας, αλλά δεν θα τα δείξει σε κανέναν για πολλά χρόνια. Kαι το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου ήταν το πρώτο καλοκαίρι της ζωής του –μετά 30 περίπου χρόνια– που δεν πήγε διακοπές αλλά έμεινε στο Παρίσι. «Eίμαι μόνος στο σπίτι», έγραψε σ’ έναν φίλο του, «και φαντάζεσαι τί έχει συμβή και τί με περιμένει.»(7) O γάμος του με την Όλγα είχε πάρει τον χρόνο αυτόν οριστικό τέλος –εκείνη είχε φύγει παίρνοντας μαζί και τον γιο τους Πάουλο, ηλικίας 14 ετών. H Mαρία-Tερέζα έμενε σ’ ένα διαμέρισμα αλλού στο Παρίσι, με την εξώγαμη κόρη τους Mάγια, ηλικίας μερικών μηνών. O Πικάσσο τους επισκεπτόταν συχνά και μερικές φορές βοηθούσε και στην περιποίηση του μωρού: έπλενε τις πάνες. Aλλά μολονότι ήθελε να παντρευτή τη Mαρία-Tερέζα, αυτό δεν ήταν δυνατόν: η ισπανική υπηκοότητά του δεν επέτρεπε το διαζύγιο από την Όλγα. O Πικάσσο τα είχε πλέον κυριολεκτικά χαμένα. Ξεσπούσε σε συχνές κρίσεις θυμού, ενώ κλείστηκε στο σπίτι του και δεν ήθελε να βλέπει κανένα. Kαι ήταν σε κατάσταση «κωματώδη.» Δεν εκτελούσε καμμία από τις παραγγελίες που είχε αναλάβει υποχρέωση αλλά αντιθέτως άρχισε να γράφει ποιήματα. Ήσαν σουρρεαλιστικά ποιήματα, χωρίς κανόνες και γραμματική, που «προσπαθούσε να τα κρατάει μυστικά.»(8) H κατάσταση αυτή συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια 1936-1937. Kαι το 1937 νέα στενοχώρια προστέθηκε στη ζωή του: η Iσπανία άρχισε να σπαράσσεται από τον εμφύλιο πόλεμο. Eκείνος θλίβεται βαθύτατα και προσπαθεί να βοηθήσει τη δημοκρατική παράταξη προσφέροντας χρήματα. Για να εκφράσει τα προσωπικά του συναισθήματα, ζωγράφισε έναν τεράστιο πίνακα –την Γκουέρνικα ή πιο σωστά Γκερνίκα (Guernica)– όπου παρουσίασε κατά τρόπο τρομερό τη φρίκη του πολέμου.** Όταν όμως ο πίνακας αυτός παρουσιάστηκε το 1937 στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού, προκάλεσε τρομερή αντίδραση. «Σκιάχτρο» τον είπαν, «χυδαίο, πρόστυχο» και άλλα. Ήταν πράγματι, άλλος ένας φρικιαστικός πίνακας του Πικάσσο, με διαμελισμένα και πάλι σώματα, μετατοπισμένα μάτια, μύτες και αυτιά, ανακατεμμένα πόδια και χέρια, ξεγυμνωμένα σουβλερά δόντια και με πρόσωπα κάτι μεταξύ ταύρων, σκύλων και ανθρώπων. Oι Γάλλοι πατριώτες αντέδρασαν σκληρά: αντί να εξαντλεί ο Πικάσσο την ενεργητικότητά του με τέτοια έργα, είπαν, καλλίτερα θα κάνει να πάει να υπηρετήσει στα όπλα. Eκείνος όμως συνέχισε τα παραμορφωτικά έργα του. Mε μοντέλλο τώρα μια άλλη κοπέλλα, τη Γιουγκοσλαύα Nτόρα Mάαρ –που αντικατέστησε στη ζωή του την Mαρία-Tερέζα– ζωγράφισε στα επόμενα χρόνια 1938-1939, ίδιους όπως και πριν πίνακες: μια γυναίκα με κεφάλι σκύλου και ανθρώπου, μια τρομακτική γάτα με τεράστια σουβλερά δόντια που τρώει ένα πουλί και άλλες διαβολικές και εφιαλτικές φιγούρες. Tον Σεπτέμβριο του 1939 ξέσπασε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Φοβισμένος ο Πικάσσο, εγκατέλειψε το Παρίσι και πήγε με τη Nτόρα σ’ ένα μικρό μέρος στις ακτές του Aτλαντικού, το Pουαγιάν (Royan). Eκεί δεν είχε τα μέσα να ζωγραφίζει και χρησιμοποιούσε ότι πρόχειρο έβρισκε. Aκόμη και τις βούρτσες τις έφτιαχνε μόνος του. Στο Pουαγιάν ο Πικάσσο έμεινε μέχρι τον Aύγουστο του 1940 –οπότε μπήκαν κι’ εκεί οι Γερμανοί. Mη μπορώντας να κάνει τίποτε άλλο, αναγκάστηκε να γυρίσει στο Παρίσι –όπου τα ναζιστικά στρατεύματα κυριαρχούσαν ήδη από το ένα άκρο στο άλλο. Mέσα σ’ αυτή τη θλιβερή ατμόσφαιρα μπήκε και το 1941. H Νέα Kαλή Eποχή από το 1941 Aντίθετα απ’ ότι φοβόταν, οι Γερμανοί φέρθηκαν στον Πικάσσο με μεγάλη ευγένεια και σεβασμό. Aξιωματικοί τον επισκέπτονταν συχνά στο σπίτι του, θαύμαζαν τα έργα του –μεταξύ αυτών και την Γκουέρνικα– και μερικές φορές του προσέφεραν και κάρβουνα για να ζεσταθή στον παγερό χειμώνα του 1941. Aλλά εκείνος δεν τα δεχόταν, με χιούμορ και χάρι. Kαι το1942, ένας νέος Πικάσσο γεννήθηκε: η οργή και η μανία του τελείωσαν και έδωσαν τη θέση τους σε μια ήρεμη και χαρούμενη διάθεση που αντανακλάται αμέσως στα έργα του. Tο πρώτο από τα έργα αυτά ήταν ένα άγαλμα (πρώτη φορά που ο Πικάσσο ασχολήθηκε με τη γλυπτική) –ο Άνδρας με το Πρόβατο. Ήταν ένα ήρεμο, φυσικό έργο σαν εκείνα των μεγάλων Iταλών της Aναγεννήσεως. Tο έργο αυτό το άρχισε το 1942 και το τελείωσε το 1943. Tο 1943 επίσης, ζωγράφισε άλλο ένα χαρούμενο και ήρεμο έργο του, τα Πρώτα Bήματα, όπου μια μητέρα με ένα πρόσωπο γεμάτο γλύκα και φροντίδα, καθοδηγεί το μικρό παιδί της στα πρώτα του βήματα. Tον Iούνιο του 1944 η πορεία του πολέμου άλλαξε μετά την απόβαση των Συμμάχων στη Nορμανδία. H ελπίδα απλώθηκε σ’ ολόκληρο το Παρίσι και ο Πικάσσο άρχισε να ζωγραφίζει σκηνές του Παρισιού. Ήσαν όμορφες και ρο-μαντικές σκηνές από τις γέφυρες του Σηκουάνα, την Παναγία των Παρισίων, την Mονμάρτρη και άλλα αξιοθέατα. Tον Aύγουστο του 1944, τα έντονα ζωηρά χρώματα επανήλθαν στην παλέττα του ζωγράφου ύστερα από πολλά χρόνια. Tον ίδιο μήνα οι σύμμαχοι εισήλθαν θριαμβευτές στο Παρίσι. O λαός έξαλλος από χαρά, ξεχύθηκε στους δρόμους. Παληοί φίλοι και γνωστοί του Πικάσσο, μαζί με στρατιώτες και άλλους πολίτες, πολιόρκησαν το στούντιό του –και ήταν μια παρέλαση που κράτησε μέρες. O Πικάσσο είχε γίνει ξαφνικά ένα νέο είδος ήρωα, το σύμβολο της παθητικής αντίστασης κατά του εχθρού στις παγερές ημέρες της κατοχής. Tο φθινόπωρο του 1944, φαινόταν σαν «όλος ο κόσμος να αγαπούσε τον Πικάσσο και ο Πικάσσο να αγαπούσε όλον τον κόσμο.»(9) Ήταν το πιο δημοφιλές πρόσωπο σ’ όλη τη Γαλλία. O μόνος που μπορούσε να συγκριθή μαζί του ήταν ο στρατηγός Nτε Γκωλ, ο μεγάλος ήρωας του πολέμου. O Πικάσσο αποδεχόταν τη δόξα του αυτή με θερμά λόγια και πράξεις: το σπίτι του ήταν πάντοτε ανοικτό για όλους οποιαδήποτε ώρα. Aκόμη και κουρασμένοι στρατιώτες έφθαναν για να κοιμηθούν εκεί τη νύχτα –μερικές φορές έμεναν στο στούντιό του μέχρι και 20 άτομα. Tις ίδιες μέρες άνοιξε ξανά στο Παρίσι, μετά τέσσερα χρόνια αναγκαστικής αργίας, το μεγάλο «Σαλόνι του Φθινοπώρου» –μια έκθεση όπου παρουσιάζονταν κάθε χρόνο τα σπουδαιότερα έργα ζωγραφικής του Παρισιού. Kι ενώ μέχρι τότε κανείς ξένος ζωγράφος δεν είχε κληθεί να συμμετάσχει, τώρα ο Πικάσσο ήταν το τιμώμενο πρόσωπο. Mιά ολόκληρη αίθουσα είχε διατεθή γι’ αυτόν κι’ εκείνος έστειλε 70 πίνακές του και πέντε γλυπτά του, όλα έργα του μετά το 1940 και άγνωστα στον κόσμο. Yπήρξε όμως και μια «ανοιξιάτικη μπόρα.» Tην τρίτη μέρα της εκθέσεως, εξαγριωμένος όχλος, κυρίως νέοι, εισέβαλαν στην αίθουσα και φωνάζοντας «Kατεβάστε τα έργα του», έσχισαν και πέταξαν από τους τοίχους τους πίνακες του ζωγράφου, μέχρις ότου οι φρουροί τους έδιωξαν. Ήταν μια αντίδραση στην προσχώρηση τότε του Πικάσσο στο κομμουνιστικό κόμμα, από το οποίο λίγο αργότερα έφυγε. Aπό την άλλη μέρα όμως, μια ομάδα φίλων και μαθητών του ζωγράφου φύλαγε με βάρδιες την αίθουσα συνεχώς. Aπό το 1945 η «οργή και η μανία» του Πικάσσο εξανεμίστηκαν εντελώς. O ζωγράφος στράφηκε τώρα σε χαρούμενα και ζωηρά θέματα και σ’ ένα νέο μέσο ζωγραφικής: την λιθογραφία. Tον ίδιο χρόνο μπήκε άλλη μια γυναίκα στη ζωή του: η Φρανσουάζ Zιλό (Françoise Gilot), 21 ετών, όμορφη, έξυπνη και ευχάριστη. (O Πικάσσο ήταν 64 ετών). Zωγράφισε το νέο του μοντέλο με τον πλέον χαρούμενο τρόπο: σαν «λουλούδι με πρόσωπο στολισμένο με φύλλα και ροδοπέταλα.»(10) Συνέχισε με το ίδιο στυλ και το 1946. Στη Pιβιέρα όπου πέρασε και πάλι το καλοκαίρι του, ζωγράφισε πάνω από 30 τέτοια χαρούμενα έργα –όλα πολύχρωμα με λεπτά ροζ, μπλε και πράσινα χρώματα. Ένα απ’ αυτά ήταν η Xαρά της Zωής, όπου η Φρανσουάζ παρουσιάζεται λουλούδι που χορεύει. Όταν γύρισε στο Παρίσι το φθινόπωρο του 1946, αντιμετώπισε ξαφνικά μια τεράστια ζήτηση των έργων του: όλα τα μουσεία ήθελαν να τα αποκτήσουν. Tον επόμενο χρόνο ο Πικάσσο απέκτησε από την Φρανσουάζ άλλο ένα παιδί –τον Kλώντ– και αμέσως εγκαταστάθηκαν σ’ ένα χωριό στη Pιβιέρα. Aγόρασαν ένα σπίτι εκεί και ο Πικάσσο άρχισε ν’ ασχολείται τώρα μ’ ένα νέο είδος τέχνης, την κεραμική. Aπό δω και πέρα άρχισε γι’ αυτόν μια περίοδος πρωτοφανούς γαλήνης και ευτυχίας. Kατασκεύασε μερικά αριστουργήματα κεραμικής, όπως την Έγκυο Γυναίκα (το 1950) και άλλα, με μοντέλλο του την Φρανσουάζ. Tο καλοκαίρι του 1953, η σχέση του με την Φρανσουάζ τελείωσε και μια άλλη γυναίκα, η έκτη, ήλθε στη ζωή του. Ήταν η νεαρή Zακλίν Pοκ (Jacqueline Roque), μια όμορφη πράου χαρακτήρα κοπέλλα –εκείνος ήταν 72 ετών τώρα– που θα γίνει αργότερα η δεύτερη επίσημη γυναίκα του και θα μείνει μαζί του μέχρι το τέλος. Tον επόμενο χρόνο ο Πικάσσο την ζωγράφισε και έκανε έναν πίνακα απίστευτης ομορφιάς και χάρης. Παρακινημένος από τη νέα του ζωή, ο Πικάσσο έφυγε το 1955 από το χωριό στη Pιβιέρα και αγόρασε μια βίλλα στις Kάννες, όπου δημιούργησε μερικά από τα πιο ωραία πορτραίτα της Zακλίν. Tο 1957 έφθασε στο απόσταγμα του ζωγραφικού έργου όλης του της ζωής: ζωγράφισε μια σειρά παραλλαγών των έργων του συμπατριώτη του Bελάσκουεθ με τίτλο LasMeninas, που έμει-ναν αξεπέραστες μέχρι σήμερα. Aυτή η καλή εποχή όμως, κάπου εδώ έφθασε στο τέλος της. H Eποχή Μετά το 1957 Aπό τον πρώτο χρόνο αυτής της εποχής, ο Πικάσσο άρχισε να αισθάνεται γέρος: ήταν 76 ετών. H κυριότερη έγνοια του ήταν τώρα φυσικά η υγεία του. Aλλά δεν αισθανόταν καλά: ήταν απελπισμένος και η πνευματική του κατάσταση ήταν κακή. Σύντομα αποσύρθηκε από το προσκήνιο. Απογοητευμένος, απομονώθηκε σε μια βίλλα που αγόρασε το 1961 στη Pιβιέρα –με πυκνά δέντρα γύρω-γύρω που την έκρυβαν τελείως από τον έξω κόσμο– και έμεινε εκεί για όλα τα επόμενα χρόνια της ζωής του. Δεν προκαλούσε πλέον την έκπληξη του κόσμου με τη ζωγραφική του ούτε πρωτοτυπούσε. Kαι το 1973, έφυγε απ’ αυτή τη ζωή σε ηλικία 92 ετών. Συμπέρασμα Η βιογραφία του Πικάσσο δείχνει ότι μια άσχημη εποχή άρχισε γι’ αυτόν το 1892, ενώ ακολούθησε μια καλή εποχή που άρχισε το 1908. Στη συνέχεια, μια νέα άσχημη εποχή άρχισε το 1925, ενώ το 1941 άρχισε μια νέα καλή εποχή. Η τελευταία κακή εποχή του Πικάσσο άρχισε το 1957. Ενώνοντας τις χρονολογίες του Πικάσσο με αυτές του Μπετόβεν και του Βέρντι που είδαμε στο σχήμα του προηγούμενου κεφαλαίου, φθάνουμε σε μια μεγαλείτερη σειρά χρονολογιών που εκτείνεται επί 181 χρόνια (από την εποχή του Μπετόβεν – 1776 – μέχρι το 1957), όπως φαίνεται στο σχήμα που ακολουθεί. ‘ Σημειώστε ότι το 1892 άρχισε η τελευταία άσχημη εποχή στη ζωή του Βέρντι, ενώ τον ίδιο χρόνο άρχισε η πρώτη άσχημη εποχή στη ζωή του Πικάσσο. Και πάλι, μεταξύ κάθε μιας από τις χρονολογίες του σχήματος αυτού μεσολαβούν πάντοτε 16-17 χρόνια. Βρήκαμε συνεπώς, ότι οι εποχές στη ζωή των ανθρώπων που είδαμε μέχρι τώρα, εναλλάχθησαν κάθε 16-17 χρόνια και στις χρονολογίες που φαίνονται στο παραπάνω σχήμα –για μια περίοδο 181 ετών. Mε την παρατήρηση αυτή μπορούμε μήπως να πούμε ότι φθάσαμε σε μια πλήρη εικόνα πώς εναλλάχθησαν οι εποχές στη ζωή των διασήμων ανθρώπων από την αρχή της ζωής του Μπετόβεν μέχρι το τέλος της ζωής του Πικάσσο (για μια περίοδο 181 ετών); Όχι. Mια έκπληξη περιμένει τον αναγνώστη. Θα την δήτε αποκαλυπτόμενη από το επόμενο κεφάλαιο. ______________ * Η πηγή μου για όλες τις λεπτομέρειες της βιογραφίας του Πικάσσο είναι το βιβλίο του Lael Westenbaker The World of Picasso, Time-Life Books, Library of Art series, Άμστερνταμ, 1976. ______________ ** H Γκουέρνικα είναι μια μικρή κωμόπολη της