Τρίτη 16 Οκτωβρίου 2012

ΠΟΛΥΘΡΗΣΚΕΙΑΚΗ ΕΥΡΩΠΗ.

Πολυθρησκειακή Ευρώπη και Ορθοδοξία
του Αρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου καί πάσης Ἀλβανίας Ἀναστασίου, Ομοτίμου Καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών, Επιτίμου Μέλους της Ακαδημίας Αθηνών
Στις αρχές του 20ου αιώνα είχαν διατυπωθεί πολλές προβλέψεις ότι η θρησκεία σύντομα θα έσβηνε στην Ευρώπη. Στο ξεκίνημα όμως του 21ου αιώνα, παράλληλα με την εκκοσμίκευση και τη θρησκευτική αδιαφορία, παρατηρείται σε παγκόσμια κλίμακα μία αναζωπύρωση του θρησκευτικού ενδιαφέροντος για το Υπερβατικό, για το Θείο. Μια μεταφυσική αναζήτηση με μεγάλη ρευστότητα. Ορισμένοι ζητούν να την ικανοποιήσουν με θρησκευτικές αντιλήψεις ινδικής προελεύσεως (ινδουϊστικές η βουδιστικές σχολές κ.λπ.). Έτσι, συχνά προσφέρονται στο ανυποψίαστο κοινό μεταλλαγμένα προϊόντα διαφόρων θρησκευτικών θεωριών ποικίλης προελεύσεως, που προτείνουν μια αόριστη πνευματικότητα η οποία τελικά οδηγεί σε ένα απροσδιόριστο κενό.

Σε μεγαλύτερο όμως βαθμό, το κοινό της Ευρώπης επηρεάζεται τελευταίως από περίεργες μεταφυσικές ιδέες. Χαρακτηριστικά την αποκαλύπτουν τα μπέστ σέλλερ της παιδικής λογοτεχνίας. Για τα παιδιά του 20ου αιώνος, ένας από τους πιο αγαπημένους ήρωες ήταν ο Oliver Twist του Dickens. Στις αρχές του 21ου αιώνα τη θέση του πήρε ο Χάρυ Πότερ της G.K. Rowling. Στην ιστορία του Oliver Twist, το Καλό και το Κακό προσδιορίζονται σε μεγάλο βαθμό με κοινωνικούς όρους. Στις περιπέτειες του Χάρυ Πότερ, αυτά ανήκουν στη σφαίρα της μεταφυσικής και εκπορεύονται από τη μοίρα. Στην πρώτη περίπτωση, η τραγικότητα της ζωής μεταμορφώνεται με την παρέμβαση ενός ευγενούς διανοουμένου. Αντίθετα, ο ήρωας των σημερινών παιδιών βρίσκει καταφύγιο στον σκοτεινό κόσμο της φαντασίας, διότι το ορατό περιβάλλον του είναι εχθρικό. Το μαγικό ραβδί στο χέρι του αλλάζει την εικόνα του κόσμου. Πρόθεσή του είναι να ορίσει το περιβάλλον του χρησιμοποιώντας μεταφυσικές αόρατες δυνάμεις του σύμπαντος.

Η εκπληκτική επιτυχία του βιβλίου στο ευρύ αναγνωστικό κοινό σε πάρα πολλές χώρες φανερώνει την ιδιαίτερη γοητεία που ασκεί σήμερα η φυγή στο φανταστικό, σε κόσμους μαγικούς, Συγχρόνως όμως φανερώνει το ενδιαφέρον για μια περιοχή, που υπερβαίνει την κλασική λογική στην οποία στηρίχθηκε ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός, δίνοντας απόλυτη εμπιστοσύνη στη κριτική λειτουργία του ορθού λόγου σε όλα τα επίπεδα.

Τα θρησκευτικά ενδιαφέροντα και οι κοινότητες που τα εκπροσωπούν εξακολουθούν να διαδραματίζουν σοβαρό ρόλο στη σύγχρονη Ευρώπη, η οποία παρουσιάζει σήμερα μια γενικότερη πολυμορφία. Όπως επισήμανε ο Γιώργος Θεοτοκάς στο βιβλίο του Ελεύθερο πνεύμα, “Η Ευρώπη είναι ένα σύμπλεγμα από άπειρες αντιθέσεις. Διαφορετικές και πολύ συχνά αντίθετες ψυχικές διαθέσεις γεννιούνται στον Βορρά και τη Μεσημβρία, στη Δύση και την Ανατολή. ... Το ευρωπαϊκό πνεύμα προϋποθέτει την κατανόηση της αρμονίας του ευρωπαϊκού συνόλου. ... Η μεγάλη άξια αυτού του συνόλου είναι ότι κατόρθωσε να ενώσει σε μία ανώτερη σύνθεση τις αντιθέσεις που το αποτελούν”1. Οι αντιθέσεις στην Ευρώπη συνυφαίνονται με τις μεταφυσικές πεποιθήσεις των πολιτών της, τις αρχές και παραδόσεις που έχουν οι διάφορες θρησκευτικές κοινότητες.
Α'
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΑ

1. Κατά πλειοψηφία, οι Ευρωπαίοι είναι, ως γνωστόν, χριστιανοί. Είναι όμως από αιώνες διηρημένοι σε διάφορες Εκκλησίες και Ομολογίες. Υπενθυμίζω λιτά ότι ξεχωρίζουν τρία σύνολα: Οι Ρωμαιοκαθολικοί, που αποτελούν το πιο συσπειρωμένο συγκρότημα• οι Ορθόδοξοι, οργανωμένοι σε Αυτοκέφαλες τοπικές Εκκλησίες∙ και οι Διαμαρτυρόμενοι, διαφοροποιημένοι σε μεγαλύτερες η μικρότερες ομάδες. Όλες οι χριστιανικές κοινότητες διακρίνονται για μια έντονη ιστορική αυτοσυνειδησία.

Ο βασικός όρος στις ευρωπαϊκές γλώσσες για τη θρησκεία είναι religion (Religion, religione). Σύμφωνα με την πιθανότερη υπόθεση, η λέξη δηλώνει αφ’ ενός τον δεσμό με το Θείο και αφ’ ετέρου τον δεσμό ο όποιος ενώνει τους ανθρώπους που συμμερίζονται κοινές θρησκευτικές πεποιθήσεις. Ο όρος υπαινίσσεται ταυτόχρονα διαχωρισμό από κάτι άλλα και ενότητα των μελών μίας συγκεκριμένης κοινότητος.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό, η οργανωμένη κοινότητα επί τη βάσει θρησκευτικών αντιλήψεων, θα έλεγα, η οριζόντια διάσταση, είναι προφανής. Η κάθετη όμως διάσταση, η σχέση με τον Θεό, η πίστη, παρουσιάζεται συνήθως εξασθενημένη. Όσο και αν ορισμένοι ανεπίγνωστα τα συγχέουν, τυπική ομολογιακή ταυτότητα και αυθεντική πίστη δεν ταυτίζονται. Πολλοί δηλώνουν Καθολικοί, Ορθόδοξοι, Λουθηρανοί κ.τ.λ., ενώ συγχρόνως προσθέτουν ότι δεν πιστεύουν σε Θεό• π.χ. επίσημη στατιστική στη Σουηδία αναγράφει ότι οι χριστιανοί αποτελούν το 91 %3, ενώ παλαιότερη έρευνα, του 1990, υπολογίζει το ποσοστό όσων πιστεύουν σε Θεό στο 45%4. Βεβαίως, οι στατιστικές γύρω από θρησκευτικά θέματα είναι πολύ σχετικές.

2. Αναμφισβήτητο πάντως παραμένει το γεγονός ότι η χριστιανική πίστη σε πολλές εκ παραδόσεως χριστιανικές κοινωνίες έχει διαβρωθεί από την αντιθρησκευτική προπαγάνδα και γενικά την εκκοσμίκευση που έφερε η Νεωτερικότητα. Σύμφωνα με στατιστική του 1990, σε 15 χώρες της Ευρώπης κατά μέσον όρο το 70% δηλώνουν ότι πιστεύουν στον Θεό, άλλα μόνο το 61% ότι πιστεύουν σε ψυχή, το 43% σε ζωή μετά θάνατο, το 33% σε ανάσταση των νεκρών, ενώ το 40% δεν εκκλησιάζονται ποτέ5. Χώρες που υπέστησαν τη συστηματική αθεϊστική εκπαίδευση στο παλαιό ανατολικό μπλοκ εμφανίζουν μεγαλύτερη κάμψη πίστεως. Π.χ. στην Τσεχία, μόνο το 33% αυτοπροσδιορίζονται χριστιανοί6, ενώ στην Ανατ. Γερμανία το ποσοστό είναι ακόμη μικρότερο.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου